.svg)
Je kent dat wel: een nieuw apparaat en de gebruiksaanwijzing begint met waarschuwingen. Dat geldt ook voor AI. Als rasoptimist zie ik vooral kansen – en die zijn er zeker – maar AI heeft óók een keerzijde. Zeker voor communicatieprofessionals. De kunst? De technologie omarmen zonder de menselijke maat uit het oog te verliezen.
Bias en vooroordelen
AI-systemen zijn taalmodellen (geen tekstschrijvers) die zijn getraind met data die mogelijk bevooroordeeld waren. Ze kunnen (onbedoeld) discriminerende patronen versterken en dat kan leiden tot ongelijke behandeling van verschillende groepen in je communicatie-uitingen.
Vergeten voetafdruk: de klimaatimpact van AI
Het trainen en draaien van grote AI-modellen vergt enorme rekenkracht, water en energie. Deze honger naar water en stroom draagt bij aan watertekort en CO2-uitstoot, wat haaks staat op duurzaamheidsdoelstellingen. Ben je bewust wanneer je welke AI inzet: een eenvoudige zoekopdracht via Google kost minder energie dan als je een taalmodel aan het werk zet.
Inbreuk op auteursrechten
AI-systemen worden getraind op grote hoeveelheden data, waaronder teksten en afbeeldingen. Die zijn ooit gemaakt door schrijvers, fotografen, kunstenaars. Maar zij ontvangen daarvoor geen vergoeding of erkenning voor het auteursrecht of beeldrecht. Gebruik je AI-gegenereerde content? Zorg dat je de juridische implicaties kent. Of doe eens gek en vraag een illustrator, fotograaf, digitaal tekenaar om je te helpen.
De macht van Big Tech
De ontwikkeling van geavanceerde AI-systemen ligt grotendeels in handen van grote techbedrijven. Dit concentreert macht en kan leiden tot afhankelijkheid van een handvol spelers. Om nog maar te zwijgen hoe je hiervoor ‘betaalt’ met jouw gegevens en aandacht. Kies waar mogelijk voor open source en lokale/regionale initiatieven.
Privacy: meer dan een vinkje
AI verzamelt en analyseert grote hoeveelheden (persoonlijke) data. Dit kan de privacy van individuen in gevaar brengen. En onbedoeld gevoelige (bedrijfs)gegevens prijsgeven. Zet de geschiedenis-functie in je AI standaard op uit en gebruik nooit herleidbare gegevens. Heb je dat per ongeluk wel gedaan? Maak melding en leg vast welke gegevens mogelijk gelekt zijn en welke stappen je hebt genomen om gegevens te beschermen.
AI is geen collega: pas op voor Antropomorfisme
We zijn geneigd om menselijke eigenschappen toe te kennen aan AI (antropomorfisme). Dat is verleidelijk maar gevaarlijk: het vervaagt de grens tussen mens en machine en kan leiden tot misbruik, misverstanden en een gebrek aan verantwoordelijkheid. Onthoud altijd: een AI-systeem is geen persoon, maar een tool: krachtig, nuttig, maar zonder bewustzijn of moraal. Blijf kritisch en laat je niet misleiden door een vriendelijke stem of menselijk ogend gedrag. Noem de AI ook liever geen zij/hij maar ‘het systeem’ of ‘de tool’.
Chatbots en AI hebben geen begrip van de werkelijkheid. Het zijn hele grote rekenmachines die over veel data en rekenkracht beschikken. Daardoor zijn ze in staat om voorspellingen te doen, teksten of computercode te schrijven. Onthoud dat chatbots als ChatGPT statistics on steroids zijn.
Hallucinaties: AI liegt met overtuiging
AI-hallucinaties zijn zelfverzekerde reacties van een AI-systeem die niet gerechtvaardigd worden door de trainingsgegevens. In simpele woorden: het is wanneer een AI dingen verzint en deze presenteert alsof het de waarheid is. Met als risico’s: reputatieschade, verspreiden van desinformatie of misinformatie, verkeerde besluitvorming, juridische risico’s en het ondermijnen van vertrouwen.
Blijf scherp, blijf kritisch, denk zelf goed na en gebruik AI als een krachtige assistent - niet als een vervanging voor je eigen professionele oordeel. Want uiteindelijk ben jij degene die de verantwoordelijkheid draagt voor de communicatie, niet een algoritme. Blijf the-human-in-the-loop.
De verborgen kosten: uitbuiting in de keten
De training van taalmodellen leunt soms op laagbetaalde arbeidskrachten in ontwikkelingslanden. Dit roept ethische vragen op over arbeidsomstandigheden en eerlijke beloning.
AI slob en zombie-internet: het einde van echtheid
Online media staan vol met nepplaatjes en -teksten, gemaakt door AI. Deze digitale rommel noemen ze ook wel ‘nontent’, 'AI slop' of 'kitschmatige intelligentie' (artikel VRT). Het overspoelt onze feeds en verdringt echte, goede inhoud. De grens tussen echt en nep vervaagt steeds meer. Dit leidt tot een 'zombie internet' (journalist Jason Koebler). Bots en AI-accounts nemen de overhand, echte connecties verdwijnen. AI vult meer en meer van je feeds, alles om je langer op het scherm te houden. Wil jij daar als communicatieprofessional aan bijdragen? Het stelt je voor een dilemma: je wilt graag authentieke content plaatsen voor jouw doelgroep, maar ook vindbaar zijn en relevant blijven dus het algoritme ‘dienen’.
Transparantie en verantwoordelijkheid
Veel AI-modellen functioneren als 'black boxes', waardoor het lastig is te begrijpen hoe ze tot bepaalde beslissingen komen. Dit gebrek aan transparantie kan het vertrouwen ondermijnen en roept vragen op over verantwoordelijkheid. Ben altijd duidelijk in welke opdrachten (prompts) je gebruikt (sla ze op) en hoe je hebt gecontroleerd of het waar is wat de AI als output teruggeeft.
Als communicatieprofessional sta je voor de uitdaging om AI verantwoord in te zetten. Wees je bewust van deze risico's, maar laat je er niet door afschrikken. AI biedt ongekende mogelijkheden om je werk te verrijken en te versterken.
Onthoud: elke keer dat je AI inzet, moet je je afvragen: dient dit echt mijn communicatiedoel, of laat ik me verleiden door de glans van nieuwe technologie? Blijf scherp, blijf kritisch, toets bronnen en gebruik AI als een krachtig hulpmiddel - niet als een vervanging voor jouw unieke menselijke inzicht, nuance, beoordelingsvermogen, empathie, intelligentie en creativiteit.
Je weet niet wat je niet weet
In het boek AI, voorbij de hype schetst schrijver Aaron Mirck dit treffend. Om hem te parafraseren: internetgebruikers weten niet welke content ze NIET te zien krijgen. Het algoritme bepaalt (bias!) wat ze je voorschotelt. Je weet niet wat je niet weet. We geven ons zelfdenkend vermogen en autonomie op omdat we geloven dat AI efficienter is. En dat data ons wegwijs maken in een complexe wereld. Maar daardoor gaat er wel iets wezenlijks verloren.
AI kan je werk verrijken – als je scherp blijft. Vraag jezelf bij elk gebruik af: helpt dit écht mijn communicatiedoel? Of geef ik ongemerkt controle uit handen aan een systeem dat ik niet doorgrond? De kracht van communicatie zit in context, nuance en empathie. Precies dat wat geen enkel algoritme kan vervangen.
